ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ…

ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ…
Ορισμός
Η απομάκρυνση, η αποξένωση του ανθρώπου από τον εαυτό του και από τον κόσμο που τον περιβάλλει. Η απώλεια της οντότητας και της αυθυπαρξίας του ατόμου και η μετατροπή του σε όργανο εξυπηρέτησης αλλότριων σκοπών και συμφερόντων.
Μορφές Αλλοτρίωσης
■ Παραγωγική Αλλοτρίωση : η αποξένωση του εργαζόμενου από το προϊόν της εργασίας του.
■ Πολιτική Αλλοτρίωση : η έμμεση και τυπική συμμετοχή στα κοινά, η απομάκρυνση του πολίτη από τα κέντρα λήψης αποφάσεων.
■ Πολιτιστική Αλλοτρίωση : η αποκοπή από τις ρίζες της παράδοσης και η υποταγή σε ξένα πολιτιστικά πρότυπα.
■ Πνευματική Αλλοτρίωση : η αναγκαστική τυποποίηση και ομοιομορφία της σκέψης.
■ Ηθική Αλλοτρίωση : η απομάκρυνση από τις γνήσιες ηθικές αρχές και αξίες.
■ Ψυχική Αλλοτρίωση : η ψυχική αναισθησία και συναισθηματική ψυχρότητα.
■ Επικοινωνιακή Αλλοτρίωση : η ανωνυμία και έλλειψη επαφής με τον συνάνθρωπο στις μεγαλουπόλεις, η αδυναμία συζήτησης και συνεννόησης (γλωσσική αλλοτρίωση).
Αίτια Αλλοτρίωσης
• Η βιομηχανική και τεχνολογική εξέλιξη, που μετέτρεψε τον άνθρωπο σε άβουλο εξάρτημα της παραγωγικής διαδικασίας.
• Ο καταναλωτισμός, που ταύτισε το «έχειν» με το «είναι».
• Η μαζοποίηση , που οδήγησε στην απώλεια της προσωπικότητας του ατόμου.
• Η διαφήμιση και τα Μ.Μ.Ε, που επιβάλλουν την άκριτη αποδοχή ενός αυθαίρετου μοντέλου ζωής.
• Η αστικοποίηση, που απομάκρυνε τον άνθρωπο από τη φύση και τη φυσική ζωή.
• Η τυποποίηση των κοινωνικών σχέσεων και της πολιτικής και πνευματικής δραστηριότητας.
• Η γραφειοκρατία, ο αυτοματισμός, το τεχνοκρατικό πνεύμα.
Προϋποθέσεις Αντιμετώπισης
• Η συνειδητοποίηση της τραγικής για τον άνθρωπο κατάστασης.
• Η απομυθοποίηση της τεχνολογίας και της κατανάλωσης.
• Η ανθρωπιστική παιδεία και η ηθικοπνευματική τελείωση του ατόμου.
• Η σωστή κοινωνική αγωγή και ομαλή κοινωνικοποίηση.
• Η επιστροφή στη φύση και αποκατάσταση της φυσικής ισορροπίας.
• Η καλλιέργεια νέας αντίληψης για τη ζωή, τον άνθρωπο και τον κόσμο.
Πως θα αντιμετωπιστεί η αλλοτρίωση;(απόψεις…)
Η προσωπική μου πεποίθηση είναι πως παρ' όλ' αυτά, ο άνθρωπος δεν είναι προορισμένος να χαθεί. Ακόμα και το απλό γεγονός πως ένα πλήθος άνθρωποι, σε κάθε χώρα της γης, την καταριούνται την συστηματική και την προοδευτική αλλοτρίωση, είναι φανερό σημάδι πως έχουν εννοήσει από πού έρχεται ο κίνδυνος. Κι όταν επισημαίνεται ο κίνδυνος, κάθε προσδοκία δεν είναι αβάσιμη.(…) Δε βρίσκω άλλο αντίδοτο από το άπλωμα σε πλάτος και βάθος του πνευματικού βίου.
Όσο περισσότερους αληθινά πνευματικούς ανθρώπους δημιουργούμε…τόσο λιγότερες δυνατότητες σπέρνουμε για μια, μακρινή έστω, απολύτρωση από την αλλοτρίωση, αυτή τη βαρύτατη πνευματική και ψυχική αρρώστια του καιρού μας.
Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος
Υπάρχει κατά πρώτο λόγο ακόμα ζωντανή η ουμανιστική παράδοση, που δεν εξαλείφθηκε από το απάνθρωπο προτσές της αλλοτρίωσης. Πέρα όμως απ’ αυτό, υπάρχουν δείγματα ότι οι άνθρωποι νιώθουν συνεχώς σε μεγαλύτερο βαθμό δυσαρεστημένοι και απογοητευμένοι με τον τρόπο ζωής τους και προσπαθούν να ξανακερδίσουν κάποιο μέρος, από το χαμένο εαυτό τους και από την παραγωγικότητά τους. Εκατομμύρια άνθρωποι ακούν καλή μουσική στις αίθουσες συναυλιών ή στο ραδιόφωνο και συνεχώς μεγαλύτερος αριθμός ανθρώπων ασχολείται με τη ζωγραφική, την περιποίηση του κήπου, με την κατασκευή μιας βάρκας ή του σπιτιού του και επιδίδεται σε αναρίθμητες
δραστηριότητες που μπορεί να κάνει μόνος του. Η μόρφωση των ενηλίκων απλώνεται ολοένα και περισσότερο, ακόμα και στις επιχειρήσεις επικρατεί ολοένα και περισσότερο η επίγνωση ότι οι διευθυντές πρέπει να έχουν λογική και όχι μόνο διάνοια.
E. Fromm
Πώς θα ήταν όμως δυνατόν ν’ απαλλαγούμε απ’ όλες τις καταστρεπτικές επιδράσεις της βιομηχανοποιημένης ζωής; Μόνον αν κάνουμε τρεις επιστροφές.
1. Επιστροφή στα βάθη της ύπαρξής μας, για την ανακάλυψη του εαυτού μας.
2. Επιστροφή στο δημιουργό μας Θεό, για να συνδεθούμε με τις αφετηρίες μας, και
3. Επιστροφή στη Φύση, που είναι το φυσικό σπίτι όλων μας πάνω στη Γη.
Τιμόθεος Κιλίφης
Τελικός σκοπός του ιστορικού μας αγώνα είναι να κατακτήσουμε αυτή την ενότητα, όπου κάθε άνθρωπος θα είναι ταυτόχρονα τεχνικός (χτίζοντας τα μέσα ανάπτυξης των ανθρώπων ) και φιλόσοφος (συνειδητοποιώντας το νόημα και τους σκοπούς της ζωής του καθενός και της ιστορίας όλων), όπου κάθε άνθρωπος θα είναι ταυτόχρονα εργαζόμενος και ποιητής, κυρίαρχος της
μοίρας του και δημιουργός του μέλλοντός του.
Ροζέ Γκαρωντύ

Η ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΚΡΗΤΙΚΟΥ

1) Οι αφηγηματικές ενότητες είναι δοσμένες αποσπασματικά, γεγονός όμως που δεν στερεί σε τίποτε το ποίημα απο την ενότητα και τη συνοχή του.(Για την αποσπασματικότητα και την αρίθμηση του ποιήματος αναφερθήκαμε στη προηγούμενη ανάρτηση)

2) κυκλική δομή, αφού το ποίημα ξεκινά με το σκοπό και την ευχή του ναυαγού να φτάσει στο ακρογιάλι και τελειώνει με την -κατά το ήμισυ- επίτευξη του στόχου του, αφού φτάνει μεν αλλά με την αγαπημένη του νεκρή.

3) αναλήψεις και προλήψεις διασπούν την ευθύγραμμη ροή της αφήγησης και μας βοηθούν να σχηματίσουμε μια πλήρη εικόνα για τα συμβάντα στην ζωή του ήρωα πριν και μετά το ναυάγιο

4) μέσα στο κυρίαρχο και παντοδύναμο φυσικό τοπίο συμπλέκονται τα θέματα του ιδανικού έρωτα,της αγάπης για τη πατρίδα και η χριαστιανική πίστη, που όλα μαζί αποτελούν χαρακτηριστικά της Επτανησιακής σχολής.

5) το στοιχείο των τριών, μέσα απο μια ανιούσα κλιμάκωση:
• οι τρεις κεραυνοί που πέφτουν στην ενότητα 1[18],
• οι τρεις όρκοι της ενότητας 2[19]
• οι τρεις δοκιμασίες του ήρωα-το ναυάγιο, η Φεγγαροντυμένη και ο ανεκλάλητος ήχος-
• οι τρεις υποθέσεις που κάνει ο Κρητικός για την ανάμνηση της Φεγγαροντυμένης :
(καν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο,
κάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου,
καν τ’ όνειρο, όταν μ’ έθρεφε το γάλα της μητρός μου·
ήτανε μνήμη παλαιή, γλυκειά κι αστοχισμένη,)

• οι τρεις αναφορές στο ένδοξο και δυναμικό παρελθόν του

(Kαι τα νερά ’σχιζα μ’ αυτό, τα μυριομυρωδάτα,
με δύναμη που δέν ειχα μήτε στα πρώτα νιάτα,
μήτε όταν εκροτούσαμε, πετώντας τα θηκάρια,
μάχη στενή με τους πολλούς ολίγα παλληκάρια,
μήτε όταν τον μπομπο-Iσούφ και τσ’ άλλους δύο βαρούσα
σύρριζα στη Λαβύρινθο π’ αλαίμαργα πατούσα.)

• Οι τρεις αποφατικές παρομοιώσεις με τις οποίες επιχειρείται να προσδιοριστεί ο μεταφυσικός ήχος που μαγεύει τον ήρωα( η παρουσία της φύσης κυρίαρχη και σ'αυτές)

Δεν είναι κορασιάς φωνή στα δάση που φουντώνουν,
και βγαίνει τ’ άστρο του βραδιού και τα νερά θολώνουν,
και τον κρυφό της έρωτα της βρύσης τραγουδάει(...)
Δεν είν’ αηδόνι κρητικό που σέρνει τη λαλιά του
σε ψηλούς βράχους κι άγριους όπ’ έχει τη φωλιά του(...)
Δεν είν’ φιαμπόλι το γλυκό οπού τ’ αγρίκαα μόνος
στον Ψηλορείτη όπου συχνά μ’ ετράβουνεν ο πόνος(...)

6) οι αντιθέσεις που αποτυπώνουν δυνάμεις που αντιμάχονται ή λειτουργούν ως αντιστάθμισμα:
πχ σώμα και ψυχή, τρικυμία και νηνεμία , ζωή και θάνατος, η θετική και η αρνητική όψη της φύσης, υλική και πνευματική διάσταση κλπ


Όσον αφορά τις αντιθέσεις θα ήθελα να σταθούμε λίγο περισσότερο...

Μια βαθύτερη και ουσιαστικότερη αντίθεση που διαπνέει το "Κρητικό"- αλλά και ολόκληρη τη σολωμική ποίηση- είναι αυτή που βλέπει διάσταση ανάμεσα στον εθνικό Σολωμό και στο λυρικό Σολωμό,σύμφωνα με το Δ.Τζιόβα:

Το καλύτερο παράδειγμα της έντασης ανάμεσα στο εθνικό και στο ατομικό, στο αφηγηματικό και στο λυρικό αποτελεί «Ο Κρητικός». Μια αφηγηματική σύλληψη του ποιήματος πριμοδοτεί τον γραμμικό και ιστορικό χρόνο, δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση στα γεγονότα στην Κρήτη και υπογραμμίζοντας το ιστορικό παρελθόν του Κρητικού. Από την άλλη πλευρά, η λυρική υφή του ποιήματος συγχέει την ιστορική γραμμή και προβάλλει τη διαταραγμένη συναισθηματική και διανοητική κατάσταση του πρωταγωνιστή.
Το αίτημα για αφηγηματικότητα, βασισμένο στην αιτιότητα και στην ανασυγκρότηση της βιογραφίας του Κρητικού, παράγει μια ρεαλιστική, ιστορική και τελικά εθνική ανάγνωση του ποιήματος που αναδεικνύει τον αγώνα στην Κρήτη εναντίον των Τούρκων και την επακόλουθη δοκιμασία των προσφύγων σε σύγκριση με τη λυρική θεώρηση του ποιήματος που δεν επιμένει στην αποκατάσταση της ιστορικής ακολουθίας των γεγονότων αλλά στη συναισθηματική και ψυχολογική ανταπόκριση.

Το ποίημα ως αφήγημα λειτουργεί και ως αναπαράσταση της πρόσφατης ιστορίας και ως αλληγορία για την κρητική λογοτεχνική παράδοση και την επιδέξια οικειοποίησή της ή μεταλαμπάδευσή της. Μια τέτοια προσέγγιση του «Κρητικού» τον καθιστά εθνικό αφήγημα, αν όμως αντιμετωπιστεί ως λυρικό ποίημα αποβαίνει η άχρονη ιστορία μιας βασανισμένης ψυχής. Στην πρώτη περίπτωση, τα γεγονότα και η εξωτερική πραγματικότητα κατέχουν το προσκήνιο, στη δεύτερη η προτεραιότητα ανήκει στον εσωτερικό κόσμο του πρωταγωνιστή, στον ασυνάρτητο λόγο του και στην απομάκρυνσή του από την (λογοτεχνική) ιστορία.
Κρίνοντας από την περίπτωση του «Κρητικού» θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι η αφηγηματική προσέγγιση του ποιήματος αντιπροσωπεύει το ιστορικό παρελθόν, σηματοδοτώντας μια καθοδική πορεία προς τις εθνικές ρίζες και τις πηγές της λογοτεχνικής παράδοσης, ενώ η λυρική προσέγγιση αντιπροσωπεύει το άχρονο παρόν και τη διάσπαση του υποκειμένου προτείνοντας μια ανοδική κίνηση με τη μορφή της οραματικής εξομολόγησης.
Ο Σολωμός ήταν διχασμένος ανάμεσα στο λυρικό και στο αφηγηματικό, στο οικουμενικό και στο εθνικό, στο ατομικό και στο καθολικό, στο ιδανικό και στο πραγματικό, στην πάλη με τη γλώσσα και στην αναπαράσταση της ιστορίας.
ΠΗΓΗ: fotodendro.blogspot.com

Η επεξεργασία των κύριων θεμάτων στον "ΚΡΗΤΙΚΟ" του Δ. Σολωμού

Διονύσιος Σολωμός, Ο ποιητής της Επανάστασης

Η ποίηση του Σολωμού επικεντρώνεται γύρω από τα μεγάλα θέματα που απασχόλησαν φιλοσόφους και ποιητές μέσα στους αιώνες: ελευθερία, φύση, θρησκεία, θάνατος και έρωτας. Επειδή στα ποιήματά του η ελευθερία θριαμβεύει ενάντια στη φύση και η θρησκεία ενάντια στο θάνατο, θα εξετάσουμε αυτές τις τέσσερις έννοιες ανά ζεύγη:
(i) Φύση και ελευθερία: Απ’ όλ’ αυτά τα θέματα η ελευθερία ήταν το πιο επίκαιρο την εποχή του Σολωμού, που ήταν μια εποχή αγώνων για ελευθερία πνευματική, ιδεολογική και πολιτική σε πολλές χώρες. Ο ορισμός που έδινε ο Σολωμός στην ελευθερία, όπως και ο τρόπος που επεξεργαζόταν το θέμα εξελίχτηκαν σημαντικά στη διάρκεια της ποιητικής του πορείας. Στον «Ύμνο» η ελευθερία θεωρείται κίνητρο και αποτέλεσμα για τον αγώνα ενός λαού να κερδίσει την ανεξαρτησία του από τον ξένο ζυγό. Εδώ η ελευθερία νοείται πρώτα ως πολιτική έννοια και εισάγεται σαν θεά που πράττει, μιλάει και που σ’ αυτήν απευθύνεται ο ποιητής. Αλλά όπως βλέπουμε στη μετέπειτα ποίησή του («Ελεύθεροι πολιορκημένοι»), η ελευθερία δεν σταματά εκεί: είναι κάτι για το οποίο ακατάπαυτα πολεμά κάποιος. Οι υπερασπιστές του Μεσολογγίου συμμετέχουν στον αγώνα για να ελευθερωθεί η Ελλάδα από τους Τούρκους. Όταν όμως συνειδητοποιούν ότι δεν έχουν καμιά ελπίδα να κερδίσουν την υλική μάχη, σκοπός του δικού τους αγώνα γίνεται η απελευθέρωση της ψυχής τους από το ζυγό των καταναγκαστικών υλι-κών δυνάμεων (κι αυτό περιλαμβάνει και τις δικές τους επιθυμίες) κι η ελευθερία που αναζητούν είναι πια μια καθαρά πνευματική αξία.
Η φύση παρουσιάζεται ως θέμα παρά ως πηγή εικονοπλαστικής, ιδιαίτερα στις ενότητες του «Πει-ρασμού» στους «Ελεύθερους πολιορκημένους» (Β2 και Γ6) και στον «Πόρφυρα». Και στα δύο ποιήματα παρουσιάζεται η πάλη του ανθρώπου να σπάσει τα δεσμά της εξάρτησής του από τον υλικό κόσμο. Για το Σολωμό η φύση ήταν και Παράδεισος και Κόλαση, αλλά, επειδή ήταν δύσκολο να ξεχωρίζει αυτές τις δύο όψεις, προτιμούσε να ατενίζει τη φύση με σκεπτικισμό, σαν μια πιθανή απειλή για την πνευματική ελευθερία του ανθρώπου. Στον «Κρητικό» η φύση είναι μοτίβο κεντρικό και δομικό της αφήγησης και της σχέσης του ήρωα μαζί της. Σχέσης διαλεκτικής που διαδραματίζεται ως διάλογος βαθιάς αντινομίας, με τη βούληση την ηθική του ήρωα οικτρά να δοκιμάζεται και παρ’ όλ’ αυτά να μην ενδίδει, αλλά πιο πολύ να ενδυναμώνεται βαθιά μέσα του η προσήλωση στην ιδέα του «υψηλού».
(ii) Θάνατος και θρησκεία: Στον αναγνώστη του Σολωμού κάνει εντύπωση το πόσο συχνά περιγράφει το θάνατο φανταστικών, ιστορικών ή γνωστών προσώπων ή το γεγονός πως όλα τα μεγάλα του έργα τελειώνουν με θάνατο, όπως της αρραβωνιαστικιάς του Κρητικού. Το μοτίβο του θανάτου του ήρωα ή της ηρωίδας συνδέεται με την εμφάνισή τους μπροστά στο θρόνο του Θεού, για να κριθούν, την ύστατη ημέρα. Στην ενότητα [19] του «Κρητικού», ένας απλός υπαινιγμός στο θάνατο της αρραβωνιαστικιάς του στο στίχο 4 («Μα την ψυχή που μ’ έκαψε τον κόσμο απαρατώντας») κάνει τον Κρητικό να φανταστεί ότι ενώνεται μαζί της ξανά κατά την Έσχατη Κρίση (στ. 5-18). Αφού μετά το θάνατο χρόνος πια δεν υπάρχει, ο σωματικός θάνατος του καθενός οδηγεί αμέσως στην ανάστασή του, που λαμβάνει χώρα την ίδια στιγμή με την ανάσταση όλων των νεκρών, αφού έχει πια καταστραφεί ο υλικός κόσμος κι έχει έρθει η βασιλεία του Θεού.
(iii) Έρωτας και αγνότητα: Ο έρωτας και ο θάνατος είναι στενά δεμένοι στη ρομαντική ποίηση. Στον «Κρητικό» ([22], στ. 50), ο αφηγητής, στη μάταιη προσπάθειά του να μεταδώσει την εντύπωση που προκαλούσαν οι μαγικοί ήχοι που ακολούθησαν την εξαφάνιση της «φεγγαροντυμένης», καταλήγει πως ακόμη και ο έρωτας κι ο θάνατος δεν είναι τόσο ισχυροί σαν τούτους τους ήχους («Μόλις είν’ έτσι δυνατός ο Έρωτας και ο Χάρος»). Το θέμα, άλλωστε, του «Κρητικού» εν μέρει είναι η ανθρώπινη και θεϊκή αγάπη: χάνει εκείνος τη γήινη αγάπη του, για να του χαριστεί το όραμα της ουράνιας ευδαιμονίας, γιατί ο έρωτας για την αρραβωνιαστικιά του του έδωσε τη δυνατότητα πέρα από αυτή να δει κάτι από το θεϊκό στοιχείο. Τέλος, στο Σολωμό ο έρωτας είναι πάντα αγνός. Μια από τις εικόνες που επανέρχονται συχνά, όταν περιγράφει τις ψυχές που παρουσιάζονται να κριθούν στη Δευτέρα Παρουσία, είναι τα τρεμάμενα λουλούδια, που συμβολίζουν (κι αποδεικνύουν σ’ όποιον τα κοιτάζει) ότι η γυναίκα που πλησιάζει έχει κρατήσει την παρθενία της. Η κόρη στον «Κρητικό», αν και είναι του ήρωα η αρραβωνιαστικιά, είναι απόλυτα αγνή, γιατί «της τρέμουν τα λουλούδια / Στη θύρα της Παράδεισος», όταν η ψυχή της πάει για να κριθεί ([19], στ. 11/12). Και είναι ακριβώς αυτή αγνότητα του έρωτα του Κρητικού γι’ αυτήν που του δίνει το όραμα του θείου.
Ελευθερία, θρησκεία, αγνότητα. Αυτοί είναι οι σύμμαχοι του ανθρώπου ενάντια στις δυνάμεις της φύσης που δρουν και μέσα και έξω από αυτόν, στον περιβάλλοντα κόσμο. Οι περισσότεροι ήρωες του Σολωμού έχουν εμπλακεί σ’ αυτό τον αγώνα και, με το δικό του τρόπο ο καθένας, βγαίνουν νικητές.

Ποιητικά τεχνάσματα στον "ΚΡΗΤΙΚΟ" του Δ. Σολωμού
i. Λογοτεχνικό είδος: Η επιθυμία του Σολωμού, όπως την εκφράζει στους στοχασμούς του πάνω στους «Ελεύθερους Πολιορκημένους» για ένα «είδος μειχτό, αλλά νόμιμο», μπορεί να συνδέεται με την προσπάθειά του να συνδυάσει διάφορα γνωστά λογοτεχνικά είδη σε ένα μόνο έργο (το λυρικό, το δραματικό και το αφηγηματικό). Στον «Κρητικό» ο Σολωμός προχώρησε στη δημιουργία ενός δραματικού μονολόγου. Είναι ο Κρητικός που μιλάει σε όλη τη διάρκεια του ποιήματος χωρίς καμιά αφηγηματική εισαγωγή. Διηγείται την ιστορία του, αλλά με τόσα άλματα μπρος πίσω στο χρόνο, που η προσοχή του αναγνώστη εγκαταλείπει την «ιστορία» κι αφοσιώνεται στον τρόπο που αυτή λέγεται. Αν διαβάσει κάποιος το ποίημα σαν δράμα, τότε ίσως ψάξει για ενδείξεις σχετικές με την προσωπικότητα του Κρητικού. Όμως μπορεί να διαβαστεί και σαν λυρικό ποίημα, αφού παρουσιάζει τη συγκίνηση που αισθάνεται ο ίδιος ο Κρητικός (χρήση α’ ενικού). Οπότε το ποίημα έχει στοιχεία και από τα τρία είδη.

ii. Όνειρα και οράματα: Ένα ποιητικό τέχνασμα που ο Σολωμός χρησιμοποιεί είναι να παρουσιάζει μια πράξη σαν να την έβλεπε είτε ο ίδιος είτε ο ήρωας σε όνειρο ή σε όραμα. Αυτό το λογοτεχνικό τέχνασμα έχει πίσω του μια μακριά ιστορία και το τελειότερο παράδειγμα είναι ίσως η Θεία Κωμωδία του Ντάντε, που είναι όλο μια μεγάλη διήγηση του οράματος του ποιητή, όταν επισκέφθηκε την Κόλαση, το Καθαρτήριο και τον παράδεισο. Ο ρόλος που παίζουν τα οράματα στο έργο του Σολωμού δε διαφέρει από το ρόλο των ονείρων. Το όραμα της «φεγγαροντυμένης» στον «Κρητικό» αποκαλύπτει στον ήρωα κάποια δική του αλήθεια: σε ένα είδος έκστασης, βλέπει αυτό που είναι ίσως το θείο αντίστοιχο της αρραβωνιαστικιάς του ή την αθάνατη ψυχή της, όπως ανεβαίνει από το άψυχο κορμί της στον ουρανό. Από τότε ζει πάντα με την ανάμνηση αυτού του οράματος, που τον οδηγεί να δει τη ζωή του σαν προετοιμασία θανάτου, αφού ξέρει ότι, όταν πεθάνει, θα ενωθεί ξανά και με την αγαπημένη του και με αυτήν τη θεία οπτασία, που στην ουσία είναι ένα και το αυτό.

iii. Η αρχή των ποιημάτων: Ο Σολωμός ήθελε μερικά από τα ποιήματά του να αρχίζουν ex abrupto (απότομα), δηλ. χωρία καμιά εισαγωγή, ώστε να δουλέψει σκληρά ο αναγνώστης για να συλλάβει, α-κόμη και να παραγάγει νόημα. Στον «Κρητικό» η ενότητα που δηλώνεται με τον αριθμό 18 στις εκδό-σεις, στην πραγματικότητα είναι η πρώτη ενότητα του ποιήματος. Ο ποιητής σχεδίαζε ν’ αρχίζει το ποίημα με τον «Κρητικό» και την αγαπημένη του να βρίσκονται ήδη στο πέλαγος, μέσα στην τρικυμία, χωρίς καμία επεξήγηση για το ποιοι ήσαν και πώς βρέθηκαν εκεί (ίσως μόλις μια αναφορά για το ότι είχαν ναυαγήσει). Υπάρχουν όμως αρκετές ενδείξεις στο ποίημα, για να ζωντανέψει στο μυαλό του ο αναγνώστης τις πιο σημαντικός περιστάσεις που προηγήθηκαν και ακολούθησαν το κρίσιμο συμβάν της θύελλας. Σκοπός του ποιητή ήταν να αφαιρέσει από τα ποιήματα κάθε άχρηστο επεξηγηματικό υλικό, για να έχει το υπόλοιπο όχι μόνο μεγάλη περιεκτικότητα και ένταση, αλλά κι ένα μυστήριο που θα γοήτευε τους αναγνώστες του και θα τους καλούσε να συμμετάσχουν στην ποίησή του.

iv. Προσωποποίηση και επίκληση: Το 18ο αι. οι αφηρημένες έννοιες συχνά προσωποποιούνται, που σημαίνει ότι περιγράφονται σαν να είχαν ανθρώπινα ή και θεϊκά χαρακτηριστικά. Οι ποιητές συχνά απευθύνουν το λόγο σ’ αυτές τις προσωποποιημένες έννοιες. Ο Σολωμός και την προσωποίηση αφηρημένων εννοιών χρησιμοποιούσε συχνά και την επίκληση στο στόμα κάποιου ήρωα, αντί να απευθύνεται στα πράγματα ο ίδιος. Στο δεύτερο στίχο του «Κρητικού» ο αφηγητής μιλάει στο αστροπελέκι και λέει: Αστροπελέκι μου καλό, για ξαναφέξε πάλι! Αφού περιμένει το αστροπελέκι να τον ακούσει και να τον υπακούσει, ο Κρητικός υποθέτει ότι αυτό έχει ανθρώπινες ή θεϊκές ιδιότητες.

v. Παρομοίωση και μεταφορά: Η παρομοίωση χρησιμοποιείται στη νεοκλασική ποίηση, ενώ η ρομαντική ποίηση, που τείνει να είναι πιο λυρική, προτιμά συνήθως τη μεταφορά. Η παρομοίωση δηλώνει ότι κάτι είναι σαν κάτι άλλο, ενώ η μεταφορά ταυτίζει δύο αντικείμενα ή αναφέρεται στο ένα αντί για το άλλο. Ακόμη κι όταν ο Σολωμός χρησιμοποιεί μεταφορές στην ώριμή ποίησή του, αυτές είναι συνήθως σύντομες αι γενικά τείνουν να είναι ένα ουσιαστικό μέρος της έκφρασης και όχι μια διακοσμητική προσθήκη. Έτσι, στις δύο παρομοιώσεις στους στίχους [20] 2-4 του «Κρητικού»:
Κι η θάλασσα, που σκίρτησε σαν το χοχλό που βράζει,
Ησύχασε και έγινε όλο ησυχία και πάστρα,
Σαν περιβόλι ευώδησε κι εδέχτηκε όλα τ’ άστρα
βρίσκουμε τουλάχιστον δύο μεταφορές: «η θάλασσα… σκίρτησε» και «η θάλασσα… εδέχτηκε όλα τ’ άστρα». Αυτές οι μεταφορές – που υποβάλλουν την αγριάδα της θάλασσας και μετά την απέραντή της γαλήνη – περιγράφουν τη θάλασσα να τινάζεται ψηλά (ίσως σαν άγριο ζώο που επιτίθεται) και την επόμενη στιγμή σαν ένα τρυφερό πλάσμα που δέχεται τα άστρα στην αγκαλιά του (από μια πιο πραγ-ματιστική άποψη, τα άστρα καθρεφτίζονται στης θάλασσας την απαστράπτουσα επιφάνεια). Και στις δύο περιπτώσεις η θάλασσα παρομοιάζεται με κάτι (βραστό ή χοχλαστό νερό και ένα περιβόλι), ενώ στη μεταφορά συγκρίνεται με δύο πράγματα. Το παιχνίδι εδώ ανάμεσα στην παρομοίωση και τη μετα-φορά πετυχαίνει μια πιο πολύπλοκη δομή απ’ ό,τι καταφέρνουν οι μάλλον χαλαρές και κοινότοπες παρομοιώσεις του «Ύμνου». Γενικά, η έκφραση στην ώριμη ποίηση του Σολωμού είναι εξαιρετικά με-ταφορική.
Οι μεταφορές του, μάλιστα, συχνά δημιουργούν μια σχέση μεταξύ τους μέσω λεκτικών συνειρμών, με αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός πολύπλοκου σχεδίου. Ένα εξαιρετικό παράδειγμα της πολυπλοκό-τητας των μεταφορών του Σολωμού βρίσκεται στους στίχους [21] 17-24 του «Κρητικού», όπου περιγράφει την εντύπωση που έκανε στο νου και το σώμα του Κρητικού το θέαμα της «φεγγαροντυμένης»: «Ήτανε μνήμη παλαιή… τη μιλιά μου». Ας δούμε πρώτα την εσωτερική και την εξωτερική εικόνα. Η γυναίκα της οπτασίας ήταν μια παλιά ανάμνηση που πρόβαλε από μέσα του και τώρα στέκεται μπροστά του σαν το νερό που το μάτι βλέπει να ξεπηδάει ξαφνικά από βαθιά μέσα στο βράχο έξω στο φως του ήλιου. Τότε ο Κρητικός – μαζί κι ο ποιητής – πηδούν από το μεταφορικό μέσο της παρομοίωσης (που μ’ αυτή συγκρίνεται η ανάμνηση της οπτασίας) στην κυριολεκτική δράση, αφού η μεταφορική αναφορά στο μάτι και στο νερό που ξεπηδάει, στον τρίτο στίχο, κάνει να τρέχουν δάκρυα αληθινά από τα μάτια του Κρητικού. Ο Κρητικός συνεχίζει λέγοντας ότι από τα δάκρυα δεν μπορούσε πια να τη δει, αν και ήξερε ότι εκείνη βρισκόταν ακόμη εκεί, αφού ένιωθε («άκουγα») τα μάτια της να τρυπούν τα σωθικά του και να καταλαβαίνουν τις μύχιες σκέψεις του, που η εκστατική του κατάσταση τον εμπόδιζε να τις εκφράσει με λόγια. Φαίνεται ότι, ακριβώς επειδή μπορεί να «ακούσει» τα μάτια της μέσα του, δεν μπορεί να προφέρει λόγια. Αυτός ο παράδοξος και πολύπλοκος μεταφορικός λόγος, που συνδέει το μέσα με το έξω και συγχέει το ορατό με το λόγο, μεταδίδει αυτή την εκτός του κόσμου τούτου κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο Κρητικός.

vi. Εικονοπλαστική και συμβολισμός: Αυτό που κάνει εντύπωση είναι η επιμονή του να χρησιμοποιεί εικόνες που προέρχονται από τον κόσμο της φύσης και του σύμπαντος. Τα ουσιαστικά που ακολουθούν συναντώνται συχνά: αέρας, άστρο, αστέρι, φως, ουρανός, κόσμος, γη, νερό, θάλασσα και πέλαγο, όπως και τις λέξεις που δείχνουν τη φύση σε άγριες στιγμές της (αστραπή, αστροπελέκι κ.λπ.). Αντίθετα, τα συχνότερα επαναλαμβανόμενα επίθετα είναι: καθαρός, δροσάτος, δροσερός και γλυκός. Αναφέρονται πότε στη φύση, πότε στον ηθικό κόσμο των ανθρώπων, αλλά οπωσδήποτε δηλώνουν καλοσύνη και αγνότητα. Συχνά εμφανίζονται επίσης ονόματα που αναφέρονται σε μέρη του ανθρώπινου σώματος και κυρίως στο μάτι, το χέρι και τη φωνή. Θα μπορούσε εύκολα να συμπεράνει κάποιος απ’ όλ’ αυτά ότι ο Σολωμός συγκεντρώνει την προσοχή του στη θέση του ανθρώπου μες στο σύμπαν και στην αναμέτρησή του με τα στοιχεία της φύσης. Στον «Κρητικό» ιδιαίτερα παρατηρούμε πολύπλοκους σχεδιασμούς που δημιουργούν οι εικόνες ματιών και χεριών. Μερικούς συσχετισμούς του ματιού τους χρησιμοποιεί έντονα στο ποίημα: η όραση σε αντιπαράθεση με την ομιλία και την ακοή, τα δάκρυα με το θαλασσινό και το γλυκό νερό.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον – γιατί μαρτυρούν την ιδέα του Σολωμού ότι ο ποιητής είναι αυτός που απο-καλύπτει αλήθειες – παρουσιάζουν οι εικόνες που έχουν σχέση με «ξετύλιγμα». Συχνά περιγράφει κά-ποιο αντικείμενο (ακόμη και το ανθρώπινο σώμα) που αποκαλύπτει μια κρυμμένη όψη που ως τότε ήταν μέσα εκεί φυλακισμένη. Έτσι, λέξεις όπως «μυστήριο» και «κρυφός» συχνά επαναλαμβάνονται. Η πιο καθαρή περιγραφή μιας τέτοιας ανάδυσης του κρυφού είναι η περιγραφή της εμφάνισης της «φεγγαροντυμένης» στους στ. [20], 9-12: Όμως κοντά στην κορασία… μια φεγγαροντυμένη. Η λέξη-κλειδί εδώ είναι το «ξετυλίζει»: ο Κρητικός έχει την εντύπωση ότι πρόκειται για κάτι κρυμμένο που ξαφνικά βγαίνει μέσα από το φεγγαρόφωτο.
Μια από τις πιο έντονα συμβολικές μορφές στην ποίηση του Σολωμού είναι η «φεγγαροντυμένη», που εμφανίζεται ξανά και ξανά. Έχει σχέση με τον έρωτα, αλλά το βαθύτερο νόημά της δεν είναι καθόλου εύκολο να οριστεί. Ο ρόλος της είναι ιδιαίτερα σημαντικός στον «Κρητικό», όπου διδάσκει τον άντρα ότι ο επίγειος έρωτας δεν είναι παρά ο δρόμος που, ακολουθώντας τον, μπορεί κανείς να φτάσει τον ουράνιο έρωτα.
Η θάλασσα έχει κι αυτή συμβολική σημασία. Δεν είναι απλή σύμπτωση ότι ο Λάμπρος, η Μαρία και η κόρη τους, όλοι, αυτοκτονούν με πνιγμό, ενώ την αρραβωνιαστικιά του Κρητικού και τον κολυμβητή στον «Πόρφυρα» τους βρίσκει ο θάνατος στη θάλασσα. Ο Σολωμός αναμφίβολα περιγράφει τις δοκι-μασίες των ηρώων του στον «Κρητικό» και στον «Πόρφυρα» να εκτυλίσσονται στη θάλασσα, γιατί ήθελε να τους δείξει μακριά από το οικείο τους περιβάλλον. Και οι τρεις ήρωες είναι όχι μόνο εξόριστοι από το νησί τους, αλλά και δεν βρίσκουν σταθερή γη να σταθούν, αφού δεν είναι έτοιμοι για τις εμπειρίες που πρόκειται να αντιμετωπίσουν. Το όραμα της υπερφυσικής γαλήνης, την οποία και ο Κρητικός και ο Άγγλος νιώθουν στο πέλαγος, γίνεται ακόμη πιο εντυπωσιακό, αν το συγκρίνει κάποιος με τη συνήθως άγρια θάλασσα στην ποίηση του Σολωμού. Έτσι, η θάλασσα, ανοίκεια όπως είναι, γίνεται το τέλειο σκηνικό για τον αγώνα μεταξύ ζωής και θανάτου που δίνουν οι δύο ήρωες.
πηγη:/dimichri65.blogspot.com

ΕΚΘΕΣΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

έκθεση γ' λυκείου